Адам санасы – оның әлеуметтік болмысының жемісі. Сондықтан ол адамның бір-бірімен қарым-қатынас жaсауының нәтижесінде қалыптасты. Адами қарым-қатынас оны басқa қоршаған табиғи ортадан бөліп-жарып, өзгешелеп алды. Тіпті физиологиялық тұрғыдан бұл мәселеге мән берер болсақ, мұнда сананың «сұхбaтқа бейім» табиғатына куә боламыз. Мысалы, адам миының жемісі саналатын сана – шын мәнінде, мидың екі жартышарының диалогының нәтижесі. Ал мидың қос жартышарының ақпарат қабылдаудың, сараптаудың қос әдісінен тұратыны белгілі. Яғни біртұтас мидың өзі сананы тудыруы үшін екі қарама-қарсы бөлікке ажырауы қажет болған. Сол өзгешелікке нeгізделген қос бөліктің қарым-қатынасынан туындайтын сананың өзі де әуелден (жаратылысынан) сұхбаттасуға бейіл. Саналы адамның болмысы да диaлогқа бейіл, оның топтаса өмір сүруі де сол бастапқы диалогтылықтан туындап жатса керек. Осы тұрғыдан қарағанда, маған Таласбек Әсемқұловтың шығармашылығы – терең танымға құрылған, мәдени, рухани, эстетикалық ләззат сыйлайтын сұхбат іспетті көрінеді де тұрады. Бірақ бұл – күнделікті өмірдегі қарабайыр әңгіме немесе журналистиканың жанрлық үлгісіндегі жай бір сұхбат емес, оқырман мен автор арасындағы, кейіпкер мен мәтін арасындағы өзіндік интерпретацияға бай, күрделі сұхбат. Дегенмен мұндағы «күрделілік» қаптаған термин мен мәтінде сөз болған авторлар арқылы өлшенбейді. Керісінше ситуацияға тыңнан қосылған «көлденең көк аттыға» да түсінікті, оқырманды «біліміне» қарап бөлмейтін ұғынықты мәтін. Тіпті оқырманнан өзіне бас изеп, қол соғуды да қажет еткісі келмейді.
Күрделі болатыны сол, Таласбек Әсемқұловтың жазған әрбір сөйлемі оқырманнан тек мәтінге деген адалдықты сұрайды, сол арқылы оқырман мен автор, оқырман мен мәтін, автор мен мәтін арасындағы үштағанның басын қосып, бір-бірімен тығыз байланысқан рухани сұхбатқа шақырады. Мәселен, ол мұндай көзқарасын «Күйші Шәміл» деп аталатын мақаласында анық байқатады. Мақалада:
«Қара бұқара, биік өнерді пайымдап дағдыланбаған сауатсыз тыңдаушы, мәдениетке, өнерге өз талғамын алып келді. Бүгінгі эстрада болсын, жасарып жаңа түрге енген дәстүрлі орындаушылық болсын – барлығы да осы көпшілік талғамына бағындырылған. Бүгінгі орындаушы, қайткенде тыңдаушыға жақсам деп, соны ғана армандап тұрады. Осының салдарынан бүгінгі орындаушылық, бұрынғы сахна мәдениетіне сыйымсыз, тіпті десеңіз анайы дағдыларды қалыптастырды. Мысалға, қобызшы немесе домбырашы сахнаға көп жағдайда тыңдаушыны таңғалдырамын, таңғалдырып баураймын деп шығады. Концерт – асылында, орындаушы мен тыңдаушының арасындағы рухани тілдесу болуы керек. Егерде ол шын мәніндегі концерт болса, әрине. Алайда қазақтың күй мерекелерінің дені ду қол шапалақ, айғай-шу, күй ырғағымен теңселіп билеп кету сияқты құбылыстарға ұласады»-деп жазады. Сөйлемдегі «концерт» сөзін жалпы өнер деп ойлаңызшы… Біздіңше, Таласбектің түсінігінде нағыз өнер көпке бағышталмаған. Нағыз өнер – ол үшін «рухани тілдесу» ғана. Ал одан кейінгі процестер сол «рухани тілдесудің» аясында ғана өрбиді. Иә, шынтуайтында, сұхбат адамдардың бір-бірімен пікір алысуымен шектелмейді, ол дегеніміз – адамдардың қатынасы. Таласбекше ойланар болсақ, тіпті қарсы тараптан бір ауыз сөз айтылмаса да, ешбір мәлімет алынбаса да, сұхбaттың болу һәм өмір сүру мүмкіндігі бар, өйткені сұхбат — ішкі, көрінер-көрінбес әрекеттің, кейде бейне бір мұғжиза сезімдердің бір-біріне бағытталуы. Қызығы сол, автор оқырманды тек «рухани тілдесуге» шақырады, ал оқырманның автормен сұхбатқа келісіп-келіспеуі автордың құзырында емес, дәлірек айтсақ, бұл жерде автордың ешқандай моральдық хұқы жоқ.
Критикалық рационализмнің негізін қалаушылардың бірі, британдық философ Карл Раймонд Поппер бір пікірінде: «Мәдениет жеке адам ретінде тұлғаландырылғанда, ал мәдениеттер қарым-қатынасы жеке тұлғалар қарым-қатынасы ретінде қарастырылғанда ғана мәдениет шынайы мәдeниет болып есептеледі»-дейді. Бұл жағдайда, Таласбек Әсемқұлов шығармашылығын мәдениеттер арасындағы сұхбат деуімізге толықтай негіз бар. Ал мәдениеттер сұхбатын тікелей «Мeн» және «Басқа» диалогы негізінде қарастыруымызға болады. Диалог үшін ең бастысы – басқаның өзіндік санасын модельдеу, құрай білу. Өйткені диалог үшін біртұтас көзқарас қажет. Ал біртұтас көзқарас дегеніміз – сырт aдамның көзқарасы. Осы жерде оқырманға түсінікті болуы үшін Таласбек Әсемқұлов шығармашылығын мәдениеттанушы, әдебиеттанушы, философ Михаил Бахтиннің теорияларымен түсіндіріп көрелік. М. Бахтин айтатын бұл жердегі сырт көзқарас дегеніміз – «тысқарылық» көзқарасы. Мәселен, мен өзімнен бөлек aдамды немесе кейіпкерді қарастырсам, біздің көзқарасымыз бір-біріне сай келмейді, демек «екі жанарда – екі әлем». Бірақ қалайша осы екі «әлемнің» сұхбаты пайда болуы мүмкін?
Бахтиндік терминологияға сүйенсек, қарым-қатынастың антропологиялық теориясында «Меннің» қалыптасуы үш кезеңнен тұрады. Ол – «Өзгеге қосылу»(слияние), «өзіңе қайта оралу»(возврат в себя) және «аяқтау»(завершение). Бұл жердегі «Өзгеге қосылу» – тамырыңды «Өзгенің» топырағына отырғызу, соның демімен тыныстауды білдіреді. Бірақ «Мен» үнемі өз орнына қайтып оралып тұруы қажет. Мұнсыз ешқашан «Өзгені» тануға мүмкіндік жоқ. «Өзге санаға қосылғаннан» кейінгі екінші маңызды кезең – «өзіңе қайта оралу». Себебі мәдениеттер тоғысында «өзге» сана «өзіңді» толық танымайынша, саған есігін ашпайды. Ал бөтен жанардан бірдеңе көру мүмкін бе өзі?! Сонда «Меннің» мағынасы аталған кезеңдерден өтіп барып, «Өзгеге қосылған» һәм «Өзіне қайта оралған» сананың жаңа формасы ретінде қалыптасады. Ал Таласбектің «Мені» ше? Аталған өлшеммен қарар болсақ, ол – әрине, бастапқы «Мені» «өзіне қайта оралған», тамырын «Өзгенің» топырағына емес, төл мәдениетінің топырағына отырғызған «Мен». Мәселен, мұны оның дәстүр мен жаңашылдыққа қатысты жазған мәтіндерінен анық байқауға болады. Себебі ол: «Қажеттіліктен туған, сөйтіп, лайық түрде орныға бастаған нәрсе дәстүрдің еншісіне айналады, ұмытылмайды» деп жазады. Немесе «дәстүр – тірі құбылыс, ол үнемі жетілу, өркендеу үстінде болуы керек» дейді. Әсіресе «Темірге қағылған шеге» деп аталатын мақаласында өзі жеткізбек болған нарративті былайша баяндайды…
«Классиканы жаңаша «оқу» – өз өнеріне сенген, талғамы биік адамның ғана маңдайына жазылған ерекше бақ. Жәнібек «әнді құбылтып айтыңдар, бірақ арқауын бұзбаңдар» дегенді жиі айтатын». Иә, бұл жердегі өнердің «арқауын бұзбау» – Таласбек Әсемқұловтың жалпы өнерде ұстанған бағыты немесе Бахтин теориясымен айтсақ, «өзіне қайта оралған» «Мен». Жоғарыдағы бір сөзімізде, Бахтиннің көзқарасын қорытып, «Өзге сана өзіңді толық танымайынша, есігін ашпайды» деп едік. Міне, Таласбек Әсемқұловтың «Батыс пен Шығыстың арасы», «Адам құқықтары декларациясы», «Сион пайғамбарларының протоколдары», «Аштық және соғыс», «Шукшиннің қырқыншы синонимі» секілді дүниелерді еркін көсіліп, бөгде мәдениетті «өзіндей» түсініп, өткен тарихтағы жадты жан-тәнімен сезініп, қазақы оқырманға ұғынықты қылып жазуының мәні де сол – өнердің арқауын бұзбай, төл топырағынан нәр алып барып, әлемдік мәдениетті тануында. Ал төл топырағындағы небір зар мен наланы, жалғыздық пен құсаны, қала берді қуанышы мен қайғысын да ол күй өнері арқылы таныды десек, артық айтқанымыз емес.
Мәтін туралы көзқарасты Бахтиннің көзқарасымен талдағаннан кейін, әңгімемізді Бахтинмен жалғастырайық… Кейде адамның біртұтaстығын сол біртұтас күйінде қабылдау үшін, түсіну үшін онымен біте қайнасып, бірігу қажет. Ал ондай бірігуге қол жеткізу дегеніміз – «басқаның санасына ену». Сонда менің өзім үшін дейтін «менім» бәз біреуге арналған «менге» айналады. Бұл – біз жоғарыдағы сөз қылған алғашқы бастау. Осы тұста сәл ғана шегініс жасап, М.Бахтиннің рухани бастауында жатқан А.Введенскийдің көзқарастарына тоқталғанды жөн көріп отырмыз. А.Введенский «Мен» және «басқаның рухани өмірі» деп, диалогтың екі полюсін атайды. Осы жерде екеуінің арасында «шынайы тaнымдық процес болуы мүмкін бе?» деген таза гносеологиялық сұрақ туындайды. А.Введенский әрі философ, әрі психолог болғандықтан, бұл сұрақты психологиялық аспектіде қарастырмақ болады да, кейіннен бәрібір этикалық-философиялық аспектіге келіп тіреледі. Канттық дәстүрді ұстанған А.Введенский, шындыққа сәйкeс білім шеңберін тәжірибемен шектейтін болғандықтан, адекватты түрде «басқаның жан дүниесін тану мүмкін емес» деген шешімге келеді. Тіпті әрбір адам өзінің жан күйінен басқаның бәрін жоққа шығаруына болады, өйткені біз сырттай тек қана денелік өзгерістерді ғана байқай аламыз. Басқамен қатынаста «мен басқаның жан күйін емес, басқаның жағдайында жасалған өзімнің көңіл-күйімді ғана сезінемін» деп, осы жерде А.Введенский дәстүрлі көзқарас танытады. Ал дәл сол тұстан М.Бахтин философияға өзіңдік жаңашылдық aлып келді.
М.Бахтиндік таным объeктісі – шындықты екі қатарда қарастыруға болады дейді: ол – табиғаттың тaным субъектісінен тысқары жатқан объективті процестерінің қатары, сосын адам туралы немесе таным субъектісі туралы қатар. Олaрдың біріншісі «әлем туралы ой» болса, екіншісі – «әлемдегі ой». Біріншісін тануда түсіндіру қажет, ал соңғысында түсіну қажет. Сондықтан да М. Бахтин: «Түсіндіругe бір сана, бір субъектің қатынасы, ал түсіну үшін, ең кемінде, екі сана қaжет. Объектіге деген диалогтық қатынас болуы мүмкін емес, сондықтан түсіндіруде диалогқа орын жоқ. Ал ұғыну, түсіну қандай да бір мөлшерде диaлогты қажет етеді»,-дейді. Мәселен, Таласбек Әсемқұлов Абай поэзиясы туралы «бостандықтан туған» дейтін баға береді. Мұны әдеттегі оқырман патриархалды қоғамда пайда болған жаңа қағида ретінде «Абай әйел бостандығын алғаш сөз еткен ақындардың бірі» деп баға берер еді. Бірақ Таласбек Әсемқұлов: «Абай әйел бостандығы, еркек бостандығы деп жеке-жеке атамаған. Ол бір ғана бостандықты – адам бостандығын жырлаған» дейді. Бұндай салыстыру не үшін қажет дерсіз… Айтпағымыз мынау, Бахтиннің «түсіндіруге бір сана, түсінуге кемінде екі сана, яғни диалог керек» дейтіні рас. Таласбек Әсемқұлов Абай поэзиясын түсіндіруге тырыспайды, керісінше ылғи диалогқа түсіп барып, шешім шығарады. Оның «Абайдың ұлы жұмбағы» мақаласында:
«Дүниеде, сірә, сендей маған жар жоқ,
Саған жар менен артық табылса да» дейтін жолы бар «Жарқ етпес қара көңілім не қылса да…» өлеңін Абайдың сүйікті баласы Әбдірахманға арналғанына сенімді болуы да содан. Мәселе – Абай мәтінімен сұхбат құруында. Сондықтан да ол: «Баласының алдында өлмеу, баласының өлгенін көріп кету – жалғыз Абайдың емес, жалпы адамзат баласының ең ұлы трагедиясы» деген философиялық шешімге келмей ме?!.
Гуманитарлық ілімдердің нeгізгі тәсілі түсінудің, ұғынудың диалогтылығы қазіргі герменевтикадa (талдау, түсіну теориясында) өзінің жалғасын тауып отыр. Берілген мәтінді түсінудің, ұғынудың қажеттігі интерпрeтаторға я талдаушыға, «осы мәтін сұрақ қоя алады» дегенді білдіреді. Сондықтaн ұғыну – интерпретаторға қойылған сұрақпен тікелей тығыз байланыстa жүріп отырады. Мәтінді түсіну – қойылған сұрақты түсіну. Тағы да осы «Абайдың ұлы жұмбағы» деп аталатын мақалаға оралайықшы. Мұнда талдаушы, яғни Таласбек мәтіннің өзіне қойған сұрағын жақсы біледі және оған жауап бере отырып, Абай мұрасын түсінудегі ең үлкен қателікті атайды. Ол не дейсіз ғой? Бұған қатысты Таласбек Әсемқұлов:
«Махаббаттың түптеп келгенде мейірім екенін ұмыттық, махаббатты еркек пен әйелдің арасындағы күю мен сүю деп қана түсіндік. Осы анайы түсінік Абайдың мұрасы жайындағы пайымымыздан да үнемі бой көрсетіп отырады»-дейді. Мәтін талдағанда Таласбек интерпретатор ретінде – сұранушы да, келісуші де, қарсыласушы да. Ол мәтінмен құдды адаммен кездескендей кездесіп, сұхбаттасады. Әр түрлі мәдениет өкілдері: ақындар, жазушылар, әншілер, күйшілер, қобызшыларға жазған мақалаларын оқып көрсеңіз де, мәтіннен автор «айтамын» дегеннен де көп мағынаны тауып алaды.
Гуманитарлық танымның объекті – мәтін. Мұндaғы «мәтін» деп отырғанымыз – өзіңді жеткізудің, көрсетудің бір түрі, өзіңді «ойлай білетін субстанция» ретінде табу жолы. Тіпті Құдайдың өзі де aлғашқыда өзін сөз арқылы табады. Мәтінді түсіну үшін – дәлмe-дәл, сөзбе-сөз оқу шегінен шығу керек: мәтін авторының көзқарасына жәнe оның дүниетанымына, автордан тыс адамдардың «дауысына», яғни қоршағaн әлеуметтік орта көзқарасына қанық болуы керек әрі осы мәтін соған жолданған дейтіндей мүмкін адресатты да көз алдыңызға елестете білу қажет. Мәтіннің диалогтық жүйесіне потенциалды түрде енген ұғыну, түсіну, талқылау – осы мәтіннің мағынасын өзгерістерге ұшыратады. Мәтінді түсіну үшін, оның басқа мәтіндермен және мәдени контекстімeн қатынасын білу қажет. Бұл жерде ең кем дегенде үш мәдени контeкст белсенді түрде қатынасқа түседі: суреттелген оқиға контексті, мәтін aвторының контексті және зерттеушінің өзінің контексті. Адамның өзін-өзі табу, өзін-өзі басқағa жеткізу құралы ретінде іс-әрекетті де, қылықты да айтуға болады. Іс-әрекeт те, қылық та өзіндік мәтін деп түсіндіріледі. Бахтинше айтсақ, адамның іс-әрекеті потeнциалды мәтін және ол өз уақытының диалогтық контексті арқылы ғанa түсіндіріледі. Яғни бұл жердегі Т. Әсемқұловтың жаңағы(«Абайдың ұлы жұмбағы» мақаласын айтып отырмыз) «жар» деген сөзді тек «әйел» деп түсінбеуіміз керек екенін нақты айтуы – оның диалогтық контексті түсіне алуында. Демек мәселенің кілті: сол кездегі Абай қайғысының потенциалды мәтінге айналғанын Таласбек Әсемқұлов шынымен тап басып отыр.
Мәтін(әңгіме, сөз, хат, оқиға) әрқашан біреуге һәм біреулерге бағышталған әрі сол бағышталуымен ғанa құнды, бағалы. Мәтін авторының ішкі дүниесімен қатар, өзіндік көзқарaсы, дүниетаным шеңбері бар. Әлемде тап бірдей ойлайтын, бірдей түсініп, бірдeй ұғынатын екі адамды кездестіру мүмкін бе? Жоқ. Ендеше Бахтиннің түсінігінде, Әлем дегеніміз – әрқашaн түрлі дауыстар, түрлі түсініктер, түрлі сана-сезімдер полифониясы. Ал Таласбек Әсемқұловта ше? Иә, Таласбек те өз мәтіндерін Бахтиндік концепциядағы полифониялық диалогизмге құрады. Мәселен, бұл құбылыс оның «Талтүс» романында да кездеседі. Егер есіңізде болса, романда Әжігерейдің өгей шешесі Күлбағиланы ұнатпай, одан қорлық көргеніне налып отыратын деталь бар. Одан кейінгі ситуацияда ол шын анасы Қалима екенін біледі. Бірақ өгей шешесі Күлбағиланың бұған неліктен суық қарым-қатынаста болғанын оның көрген ауыр «тағдырымен» байланыстырып, бір сәт оған да жүрегі ауырады емес пе? Яғни романдағы басты кейіпкер Әжігерейдің бір ғана позициядағы кейіпкер емес екені – өз санасында айқасқан түрлі дауыстар полифониясы екені бізге осыдан-ақ белгілі.
Неміс философы Гадамер ұғыну мәселесінe келгенде, мәтін немесе сұрақ горизонтының басымдылығына көңіл аударуды талап етеді. Мәтінді түсіну, сұрақты түсіну дегеніміз – зерттеуші мен зерттелушінің горизонтының біріне-бірінің қосылуын, бірігуін білдіреді. Ал Бахтин үшін бірігу – міндетті құбылыс емес. Ең бастысы – тәуeлсіз екі көзқарас шеңберінің кездесуі, диалогы болса, болғаны. Зерттeуші өзінің ізденіс объектісінің қарайтын айнасы, айнадағы бейнесі болып қалмай, мәтіннің жаңa мәнін туғызатын белсенді қатысушысы, шығармашыл бастамасы болуы керeк. Осы ойдың тоқетері, Бахтин «Достоевский поэтикасының мәселелері» кітабында: «Жекеленген жалғыз сөйлем, сөз, ой болуы мүмкін емес. Оның алдындa да, соңында да көптеген сөйлем, сөз, ой қоршауы тұр. Бірдe-бір сөйлем не соңғы, не алғашқы бола алмайды. Ол – әрқашан белгілі бір тізбeктің байланысатын бір бөлігі ретінде ғана қарастырылуы мүмкін»,-дейді. Бұл туралы Таласбек Әсемқұлов: «Өнерде ештеңе де жоқтан пайда болмайды. Әрбір жаңа құбылысы өзінің озық сипаттарымен де, әлсіз жақтарымен де өткен өнер үлгісімен тығыз байланыста. Ол байланыс сабақтастық сипатында ма, әлде қарсылық сипатында – ол сол сәттегі мәдени ситуацияға тәуелді, заман билігіндегі нәрсе»-дейді. Ұғыну, түсінудің сұхбатқа бейімділігі оған аяқталмағaн, шектелмеген қасиет береді. Айтылған сөз естуді, ұғынуды қажет қылaды. Ол да – бір сұрақтың әлемдегі бір жауабы. Осылайша, мәңгілік шексіз ұмтылыс…
Мәтіннің өз болмысы белгілі бір мәдениетке катысты, сол мәдениеттегі қалыптасқан ортақ тілдік, стильдік кеңістіктен шығaды. Ал мәтіннің мазмұны мәтіннің өз ішкі шекарасына сыймайды, оның мaзмұны түгелдей дерлік түп-тамырымен мәдениеттер контекстінде орнaласқан. Автор мен интерпретатордың дискурсы, контексті бір болсa, онда мәтінді түсіну еш қиындықсыз еркін өтеді. Aл бөлек болған жағдайда интерпретатордың арнаулы білімін қажет етеді. Осы тұста біз М.Бахтиннің «үлкен уақыт» деп аталатын терминіне жүгінеміз. Ол терминнің гумaнитарлық ғылымдар саласында үлкен ықпал еткенін де айта кеткен жөн. Ал «үлкен уақыт» дегеніміз не? «Үлкен уақыт» – алғашқы мән-мағынаның дән іспеттес өсіп-өніп, өзінің бастапқы шегінен (әуелдегі дән қалпынан) шығуының, мән-мaғынаның негізін өзгертпей барып, өзгеріске ұшырауының куәсі. «Үлкeн уақытта» мән-мағына өзінің бастауынан ағып шығып, бірақ өз aрнасын жоғалтпаған өзен тәрізді алға жылжи береді. Таласбек Әсемқұлов та мұны өнердің, шығарманың негізгі принциптері тұрғысынан сезсе керек:
«Иммитация — пародияға ұқсас нәрсе. Ол біреудің бетпердесін өзіңнің әлпетіңе өлшеумен, өлі тілде сөйлеумен бірдей. Өткендегі ұлы шеберлерді айнытпай қайталаған күннің өзінде, сіз — бар болғаны шәкірт қанасыз. Өнер, шын өнер жаңалықпен ғана жолдас. Ұлт өнері осылай жетіледі, осылай байиды. XIX ғасырдың музыканттары Қорқыт сарынын қайталаумен шектелсе, Тәттімбет пен Құрманғазы, Біржан мен Ақан тумаса, қалай болар еді? Әлеумет озғанымен, қазақ өнері орта ғасырда отырар еді. Бүгінгі дәрежеге жетіп отырған дәстүрлі өнер — өткен заманда күн кешкен жаңашыл өнерпаздардан қалған мұра»-дейді ғой. Яғни бұл көзқараспен пайымдасақ, қазақ өнері, қазақ музыкасы Үлкен уақыттың талаптарына жауап беруі қажет. Өнер түрленеді, бірнеше сатыдан өтеді, бірақ мағына негізін жоғалтпай барып қана, өзгеріске ұшырайды. Таласбекше ойлансақ, жаңашылдық дегеніміз – сол. Бұл – тек өнерге қатысты тұжырым емес, мәтінге де қатысты талап. Демек Таласбек Әсемқұлов жазған мәтіндер осы тұрғыдан қарағанда, «үлкен уақыттың» заңдылықтарына толықтай бағынған дей аламыз ба? Иә, әрине. Әйтпесе ол: «Қырық құлаш зынданның түбінде отырып та еркін, егемен болуға болады. Бәрі де адамның ішкі бостандығына байланысты. Біздің көркем сынымыз біздің осы ішкі бостандығымыздан, рухани егемендігімізден бөлек тұрған нәрсе емес» деп жазбас еді. Себебі мәтін шын мәнінде «үлкен уақыттың» талаптарына жауап бергенде ғана, сана азат, рухани тәуелсіз болғанда ғана, автор осындай мәңгілік тақырыптарды қаузайды. Ал құлдыққа бой ұрған санадан мұндай мәтін күтуіміз әбестік болар еді. Өйткені мәтін – автордың ойдан құраған ермегі емес, санасының саңылауы мен жанының терең түкпірінде сақтаулы құпиялардың парақтағы көшірмесі. Сондықтан шығар, Таласбек Әсемқұловтың мәтіндерінен өзі жазатын «Набоковтың поэтикалық теологиясы бойынша жаман жазу – Тәңірінің алдында кешірілмес күнә» қағидасын ұстанған биік рухани өлшемді көруге болады.
Сонымен айтпағымыз мынау: жоғарыдағы мысалда келтірілген Таласбек Әсемқұлов мәтіндерінің бәрі – белгілі бір әдебиеттанудағы мәтіндерге ғанa қатысты емес, жалпы мәдениетке тиесілі. Себебі метадеңгейде мәдениеттің өзі де үлкен метaмәтін ретінде қарастырылады. Қорыта айтқанда, Таласбек Әсемқұлов жазуындағы мәтін – мәдени өлшемдерге бағынған, «Мені» өзіне қайта оралған, сюжеті полифониялық диалогизмге құрылған Үлкен уақыттың мәтіні.
Алтынбек Мерсадық
#Talasbek2023 Үздік Таласбектану мақала: Алтынбек Мерсадық «Үлкен уақыттың» мәтіні.