Убить поэта
Карл Маркс капиталистическое общество называл «обществом всеобщей проституции», потому что и инженер, и ученый, и художник, и портной — все продают свои способности, свои таланты, свой труд. Мне эта критика казалась тогда — в середине 80-х — смешной.Мы то свои таланты продавать на рынке труда не могли, мы были рабами. И будущее профессионала идеологического фронта было отмечено вешками съездов и пленумов ЦК КПСС. Потом был период голодной свободы, а потом… Пришла та самая «всеобщая проституция».
Помню, как Таласбек несколько лет по 16-18 часов в сутки переводил совершенно тошнотворные сериалы для «Хабара». По 200 тенге за страницу. 10 тысяч страниц, 20 таких увесистых томов. Тогда я разучилась тратить деньги на себя. Не только потому, что мы экономили, собирали на жилье. А потому, что цену каждой покупаемой вещи я автоматически переводила в другую — самую дорогую для меня валюту. В часы и дни жизни моего мужа -уникального музыканта, писателя, мыслителя…
Когда переводишь Серикбола Кондыбая, после 3-4 часов работы встаешь с ощущением, что мозгами тягала штангу, что прожила эти часы не зря. Возвращаешься в наш мир будто из тысячелетнего странствия. И пусть переведенные книги годами не выходят, и расплачиваются с тобой за проделанную работу через 2 года. Но это Серикбол. А иногда переводишь и ощущаешь, что занимаешься интеллектуальной проституцией. А клиент — импотент с фантазиями, извращенец, прямо говоря. И хочется плюнуть на все, но деньги нужны. И презираешь себя, и жалеешь… и вспоминаешь Маркса. И радуешься, что у тебя несколько профессий, и есть поле для маневра.
Но это поле с каждым годом в нашем обществе сужается. Сжимается, как шагреневая кожа. А у казахских поэтов, настоящих поэтов, это поле изначально было узким. Но все-таки казахские газеты никогда, в отличие от русскоязычных, не боялись текстов-«кирпичей» о казахской истории, литературе, языке. И постоянно открывались новые газеты, и книги временами издавались, и поэты были по-своему счастливы — бездомные и нищие, но все-таки счастливые. А последние 5-6 лет газеты только закрывались — кризис, политическая монополия, да мало ли причин. И началось давление: так не пиши, об этом не пиши, пиши о «всеобщем труде», о «потоке истории», пиши о «мәңгілік ел», а в последнее время уже и идеологи запутались… Приказывать поэтам воспевать ТС? А безработица давит все больше. А поэты — люди не очень гибкие…
Недавно из жизни ушел поэт. Не люблю патетики, поэтому не пишу слово «поэт» с большой буквы. Ушел, сделав свой страшный выбор. Обществу всеобщей проституции и всеобщего потребления не нужны поэты, нужны сочинители рекламных слоганов. Поэтов надо убивать в колыбели, точнее, в памперсах. Убейте поэта в своем ребенке как можно раньше.
Ақынды өлтіріңдер
Карл Маркс капиталистік қоғамды «Жаппай жезөкше қоғам» деп атаған, өйткені инженер де, ғалым да, суретші де, тігінші де өз қабілетін, өз талантын, өз еңбегін сатады. Маған 80-жылдардың ортасында бұл сын күлкілі көрінген. Өйткені біз өз талантымызды еңбек нарығында сата алған жоқпыз, біз құл едік. Идеология майданы жауынгерлерінің болашағы КПСС ОК-нің съездері мен пленумдарында шешілетін. Одан кейін ашқұрсақ еркіндік жылдары келді, сосын… «Жаппай жезөкше қоғам» да жетті.
Есімде, Таласбек бірнеше жыл бойы тәулігіне 16-18 сағат жұмыс жасап, «Хабар» үшін адамның жүрегін айнытатын сериалдарға аударма жасады. Әр парағы 200 теңге тұратын. 10 мың бет, қалың-қалың 20 том. Содан бері мен өзім үшін ақша жұмсауды ұмыттым. Баспана алуға ақша жинағандықтан емес. Алатын заттың құнын автоматты түрде өзім үшін ең қымбат валютамен есептей бастайтынмын. Ол – менің күйеуімнің, керемет музыкант, жазушы, ойшыл адамның алтын уақыты болатын…
Серікбол Қондыбайды аударған кезде 3-4 сағат жұмыстан соң миыңмен тас көтергендей шаршасаң да, уақытың бос кетпегеніне қуанып тұрасың. Мыңжылдықтарға саяхат жасап келіп, біздің әлемге қайта оралғандай боласың. Мейлі, аударған кітаптарың жылдар бойы шықпай жатсын, мейлі, еңбегің үшін тиын-тебенді екі жылдан кейін аларсың. Бірақ, бұл Серікбол ғой. Ал кей кезде аударма жасап отырып, өзіңді интеллектуалдық жезөкшелікпен айналысып жүргендей сезінетінің бар. Клиент – қияли импотент, нақұрыс біреу. Бетіне бір түкіргің келгенмен, ақша да керек. Өзіңнен жиіркенесің, аяйсың өзіңді… сосын Марксті еске аласың. Сосын өзіңнің бірнеше мамандығың барына, өйтіп-бүйтіп күн көре алатыныңа шүкір дейсің.
Бірақ біздің қоғамдағы мұндай кеңістік жыл өткен сайын тарылып барады. Күнде қалған тулақтай тырысып барады. Қазақ ақындары үшін, нағыз ақын үшін бұл тіршілік әуелден тар еді. Бірақ қазақ газеттері орыстілділерге қарағанда қазақ тарихы, әдебиеті мен тілі жайлы жазудан ешқашан қорыққан жоқ. Әрдайым жаңа газеттер ашылып, ара-тұра кітаптар басылып жатты. Ақындар да өзінше бақытты еді – үй-күйсіз, кедей болса да бақытты болатын. Ал соңғы 5-6 жыл ішінде газеттер тек жабылып жатыр – дағдарыс, саяси монополия, себеп көп қой. «Бұлай жазба», «бұл жайлы қозғама», «жалпыға ортақ еңбек қоғамы» жайлы, «тарих толқыны» туралы, «мәңгілік ел» хақында жаз деген қысым басталды. Соңғы кезде тіпті идеологтардың өзі шатасқандай… ақындар енді Кеден одағын жырлауы керек пе? Жұмыссыздық қусырып барады. Ал ақындар – өмірге қырсыздау халық қой…
Жақында бір ақын өмірден өтті. Шалқып сөйлеуді ұнатпаймын, сондықтан да «ақын» дегенді кіші әріппен жазып отырмын. Ақын өмірден өтті, өзінің сұмдық шешімін жасады. Жалпылама жезөкшелікпен айналысып жатқан қоғамға, жалпылама тұтынушы қоғамға ақын керек емес, жарнамалық шумақ жазатындар ғана қажет. Ақындарды жөргегінде жатқанда-ақ өлтіру керек. Балаңның бойындағы ақындықты ертерек өлтір, замандас!